بیماری های معده

بیماری های معده

معده و بیماریهای آن از دیدگاه ابوعلی سینا

ناتوانی معده(ضعف المعده)

ماچیزی را ناتوانی معده نامیده ایم که چندین حالت معده را شامل می شود:

۱-  معده ای که یارای هضم خوراک ندارد و نمی تواند غذای دریافتی را به خوبی اداره کند.

۲-  از خوراکی که در معده جای می گیرد معده ناراحت است و به تشویش می افتد با این که سبب ناراحتی وتشویش معده  که در باب راجع به تباهی هضم شده ذکر کرده ایم در میان نیست.

۳-  گاهی اشتهای دارنده معده برمرام نیست و اشتها از حالت طبیعی کمتر است.

۴-  خلل در آشتها و کاهش اشتها رانشاید همیشه دلیل قطعی بر ناتوانی معده دانست زیرا احتمال دارد که اشتها بسیار و هضم شدن اندک باشدپس بسیاری اشتها را نیز می توان دلیل قاطع بر نیرومندی معده دانست.

۵-  قرقر شکم و آروغ مختلف و دگرگون شده و دل به هم آمدن، همه گواه بر ناتوانی معده اند و بویژه اگر این گواهان راستگو بعد از تناول غذاپیدا شوند، و حتی در وقت غذا خوردن هم گواهی خود را ادامی نمایند.

۶-  یکی از دلایل ناتوانی معده آن است که دارنده معده هرگاه غذا می خورد احساس می کند که تناول شده در معده اش می جنبد. می خواهد آن را باقی بیرون دهد، درد گزش و آزار در میان هر دو کتف بیمار احساس می شود

۷-  اگر ناتوانی معده بیشتر نیرو گیرد، دلیلش این است که :

• الف)  آروغ نمی ماند.

• ب) مدفوع تمرد می کند و به آسانی بیرون نمی آید.

• ج)یا شکم روان می شود و اسهال با سرعت زیاد راهی خارج می گردد.

۸-  دارنده معده ای که بسیار ناتوان است، نبضش با سرعت رو به کاهش می رود و گاهی غش می کند.

۹-  دارنده معده ناتوان خوراک می خو اهد، هرگاه خوراک را دریافت، از آن متنفر می شود و نمی خوردیا اندکی می خورد و بقیه را رها می کند.

۱۰-  از کم ترین سبب، بیمار به تب مبتلا می شود و روی آورهای مالیخولیای مراقی در او پدیدار می شوند . این را بدان، که ناتوانی معده تقریباً سبب همه بیماری های بدن م ی شود. ناتوانی معده در کجای معده پیدا می شود؟ . ممکن است ناتوانی در قسمت های بالایی معده باشد و ممکن است در پایینهای معده، و احتمال دارد که سراسر معده همگی با ناتوانی رو به رو شود.

چگونه بدانیم که ناتوانی کجای معده را در بر گرفته است ؟

اگر بالایی های معده ناتوان است در اولین مرحله راهی شدن خوراک به سوی پایین، معده به درد می آید، یعنی تا خوراک بلعیده وفروداده در بالای معده است درد معده پیدا می شود . اگر بعد ازاستقرار یافتن خوراک در معده، آزارسروکله اش پیدا شد، بدان، که قسمت پایینی معده ناتوان است و اثر این نا توانی در مدفوع آشکار است . گاهی بیماری سبب ناتوان شدن معده می شود.

• ۱-  بیماری هایی که بر معده روی آورند و سبب ناتوانی معده می شوندقبلاً ذکر شده اند.

• ۲-  پیاپی پر شدن معده وتلمبار شدن خوراک در معده، آن را ناتوان می کند.

• ۳-  بسیار قَی کردن خارج از اندازه لازم ناتوانی معده در پی دارد.

پژوهشگران آموزش دیده و آزماینده عقیده دارند که درمان ناتوانی معده تنها منحصر به خشکی بخشیدن به معده و خشکانیدن است و چنان عمل می نمایند که ما در بحث از درمان مزاج سرد و تر معده بیان کرده ایم، فکر می کنند که سوء مزاج معده فقط سوء مزاج سرد و تر است . اما اگر راستش را بخواهی هر نوع از انواع سوء مزاج ها می توانند بر معده روی آورند و روی آن اثر گذارند . پس باید نوعیت سوء مزاج معده را تشخیص دهی و در برابر آن قد علَم کنی وبا داروی اصلاح کردن آن نوع از مزاج که بر معده چیره شده است، سوء مز اج معده را به مزاج معتدل تبدیل نمایی . مثلا ممکن است ناتوانی معده از اثر خشکی و خشک مزاجی معده باشد، اگر همان درمان را به کار اندازی که به اصطلاح به تجربه دیده یا کشف کرده اند، یعنی درمان سوء مزاج سرد و تر معده را برای درمان سوء مزاج خشک بکار ببری، موجب مرگ بیمار می شوی . در درمان معده ناتوان ممکن است بیمار را از داروهایی که در ذیل آید بهبودبخشی که عبارتند از :

• ۱- داروهای سرد مزاج.

• ۲- نوشیدن مقدار تناولی از دوغ ساخته از ماست گاو، که بربرف گذاشته شده و سرد شده است.

• ۳- تجویز کردن میوه های سرد و سردی بخش، که در این حالت معلوم می شود معده سوء مزاج گرم دارد.

ممکن است کسی را که ناتوانی معده دارد با داروهای گرمی بخش درمان کنی . گاهی بیمار ممکن است بسیار تشنه شود، برعکس نظریه پزشک نماها معده را پر از آب سرد می کند و فوراً شفا می یابد، که در این حالت معلوم می شود ناتوانی معده از اثر سوء مزاج گرم بوده است، که ممکن است وقتی معده پر از آب شده است خلط معده آزار را بیرون داده است. این مشروط برشرطی است که در معده خلط بوده باشد که پاک سازی شده است و شخص از بیماری رهایی یافته است. اسهال نیز یکی از سبب های ناتوانی معده به شمار می آید و سردرد را نیز به دنبال دارد. این را هم بدان، که وقتی می توانیم بگوییم معده نیرومند است و کاهشی در نیروی معده رخ نداده، که نیروهای چهارگانه دستگاه گوارش کاملاًنیرومند و سرحال باشند(نیروی کشنده، نیروی گیرنده، نیروی هضم کننده، نیروی راننده ) هرکدام از این نیروهای چهارگانه ناتوان شوند؟ باید بدانی که معده ناتوان شده است. اما دیگران عادت گرفته اند که گناه ناتوان شدن معده را کاملاً به گردن نیروی هاضمه بیندازند و می پندارند که نیروی معده تنهابستگی به نیروی هاضمه دارد وبس، که این نظریه را نمی پسندم.آری نیروی هاضمه از هرسوء مزاجی  هر نوع باشد  ناتوان می شود و می توان گفت اکثراً ناتوانی معده سببش ناتوانی نیروی هضم کننده است . اما نباید فراموش کرد که نیروی کشنده جاذبه نیز از اثر سوء مزاج سرد و سوء مزاج تراکثراً ناتوان می شود. و سبب ناتوانی معده گردد.

پس باید در درمان معده ناتوان داروهای گرم و خشک(دارای مزاج گرم و دارای مزاج خشک ) را استعمال کنی تا تشخیص می دهی که ناتوانی معده از ناتوانی نیروی کشنده نیست و سوء مزاج تریاسوء مزاج سرد سبب ناتوانی نیروی کشنده نشده اند.

شاید ناتوانی معده از ناتوانی نیروی گیرنده باشد، پس بایداکثراً در درمان ناتوانی معده از داروهایی که خشک مزاجند و گرایش به سرد مزاجی دارند استفاده نمایی.

داروهای درمان ناتوانی نیروی گیرنده را در نظر داشته باش که باید رطوبی مزاج و کمی گرایش به سردی داشته باشند. داروی درمانی نیروی هاضمه ناتوان شده را باید از داروهای گرم مزاج و کمی گراییده به رطوبت برگزینی. روی هم منظور اصلی این است که ممکن است هریک از نیروی چهارگانه معده باسوء مزاج رو به روشوند. تو برحسب تشخیص خودت کدامین نوع از سوء مزاج ها راحدس زدی که سبب ناتوانی معده شده اند وکدام نیرو را در بر گرفته اند، درمان را برحسب نظریه خودت بکار ببرتا معلوم می شود که سبب غیر آن است که تو تشخیص داده ای آنگاه درمان را تغییر ده وبنابرمقتضیات تشخیص خود عمل کن ، و بدان ، که منتهای حالت ناتوانی معده وقتی است که تار و پود درهم تنیده پرزه رگهای معده به حالتی ازشلی و سستی رسیده اند. این حالت را چگونه تشخیص می دهی ؟ اگر معده ناتوان بود و هیچ نشانی از سوء مزاج پیدانبود و دانستی که ورمی در معده نیست، بدان، که ناتوانی معده از سست وشل شدن درهم تنیده ای پرزه رگهای معده ناشی شده است، که در این حالت خوب کردن غذاهیچ بهره ای ندارد و باید بدانی که بر سر معده بلائی آمده است

گاهی ممکن است نیروی گیرنده آسیب بیند که از این آسیب دیدگی احتمال می رود :

۱-     معده از اثر آسیب دیدگی نیروی گیرنده، نمی تواند به هیچ وجه بر خوراک بپیچدو چنان که لازم است خوراک را در برگیرد.

۲-    یا این که اندکی بر خوراک پیچ می خورد و یارای در بر گرفتن همه خوراک داخل(معده) را ندارد.

۳-    یا این که برهمه خوراک داخل شده می پیچداماپیچشی ناپسند و لرزان یا در حال پیچیدن بر خوراک به تپش وپریدن برمی خورد و یامتشنج است و همین حالت سومی است که گاهی بیمار دارنده معده چیزی را احساس می کند که گویی تپش معده و تشنّج است. امالرزش معده در این حالت چندان نیست که آشکارا احساس شود، ولی اگر معده را خسته یافتی(رطوبتی را از دهانه معده انداخت، نسخه .) و دیدی که می خواهد انچه را از خوراک در بر گرفته است سرازیرر و دو دست از معده بر دارد، بدون آنکه نیاز به بیرون راندن وسرازیرنمودن خوراک باشد . لرزشی را از راه قرقر شکم و کشیدگی و باد کردگی گزارش می دهد. اما اگرگزارش از حد عادی گذشت احساس می شود، چنانکه لرزش سایر اندامان قابل احساس کردن است.

گاهی ممکن است نیروی کشنده به حالتی درآید که به کلّی یارای کشیدن خوراک را از دست بدهد . برخی از پزشکان این حالت را فروهشتگی و سستی معده نامند. یا ممکن است نیروی کشنده خوراک را بکشداماکشیدنی نامرتب و درهم برهم که گویی متشنج است یامی لرزد. ممکن است ناتوانی معده، در نتیجه بیمار را به بیماری استسقای گوشتی مبتلاسازد. و بدان ، که هرگاه معده چنان ناتوان شود که اصلاًنتواند غذا را تغییر دهد و غذا تقریباً دست نخورده در آن می ماند و سبب این ناتوانی هیچ چیزی غیر از ناتوانی خود معده نیست، یعنی خود به خود ناتوان شده است، ممکن است در نتیجه این حالت ناتوانی روده ها از جای بلغزند.

برای درمان ناتوانی معده اکثراً داروهایی مناسبند که دارندگان تجربه برای سببی که معده را ناتوان می کند در نظر گرفته اند. این داروها ناتوانی معده را شفا می دهندبدون این که آن ها خودشان حس کنند که تیرنظریه شان به سنگ خورده است، اگر داروهای سفارشی آنان را در درمان ناتوانی معده به کار ببری اکثراً معده بهره می بیند در درمان ناتوانی معده، مالیدنی ها و ضمادهایی را که ذکر شده اند، اگر خواستی که تاثیر بر دهانه معده گذارند باید بسیار گرم باشند، زیرا مالشیها و ضمادها اگرنیم گرم مایل به سردی باشند دهانه معده را سستی و فروهشتگی می بخشند.

جالینوس در این باره نوعی قیروطی را سفارش می کند که بسیار بهره رسان است و مواد ترکیبی آن این است

نسخه:

موم هشت مثقال، روغن سنبل رومی بسیار صاف و پسند یک اوقیه با هم مخلوط کنند . اما اگر ناتوانی معده به حدی رسیده است که یارای گرفتن خوراک را ندارد علاوه بر هشت مثقال موم و یک اوقیه روغن صاف سنبل رومی، یک مثقال اَلوا و یک مثقال مصطَکی، یا هریک از اَلوا و مصطکی یک مثقال و نیم و یک مثقال آب غوره با موم و روغن سنبل رومی  که ذکر شدند  در هم بسرشند و بر معده بگذارند.

همچنین به عقیده جالینوس کلیه بیماری های معده به شرطی که همراه با حرارت شدید یا همراه خشک مزاجی نباشند، با داروی منسوب به سفرجلی شفا می یابند ترکیب دارویی سفرجلی چنین است:

نسخه:

افشره میوه به دورطل، سرکه تند و غلیظ یک رطل، عسل به اندازه کافی، همه با هم بر آتش می جوشند تا به قوام عسل در می آید، آنگاه زنجبیل کوبیده را به وزن یک اوقیه و یک سوم اوقیه تا دو اوقیه بر آن پاشند و مخلوط نمایند و استعمال شود.  شربت ثمر آس، برای معده ناتوان بسیار خوب است . نعناع نیز فایده شناخته شده دارد . سیب باغ ها از آن داروها است که در ضماد معده گرم مزاج و سرد مزاج وارد است. زِفت نیز از ضمادهای سرد و سبک است.

این را هم بدان، که ممکن است معده به حالتی از ناتوانی درآید که نیروی راننده در معده یارای کامل برای پرت کردن و سرازیر فرستادن مدفوع نداشته باشد و خور اک هضم شده به سستی رو به پایین سرازیر شود، که در درمان چنین کسانی که دارای چنین معده ای هستند باید نانی را بخورند که مایه زیاد دارد. گاهی ممکن است نیروی گیرنده در معده از ناتوانی نتواند خوراک را کنترل کند و در وقت لازم بیرون آید. خوراک هضم شده به سرعتی غیر عادی از معده بیرون آید و سر ازیرشود زیرا علاوه بر ناتوانی نیروی گیرنده، تر و لغزنده هم هست . پس باید کسانی که با چنین معده ای زندگی می کنندنان فطیربی مایه بخورند و سایر معالجات را که می دانی در موردشان به کار ببری.

منبع: قانون، کتاب سوم